Noty o książkach

Na zdobiącym okładkę tomu słynnym autoportrecie z 1745 roku Hogarth umieścił trzy woluminy – dzieła Szekspira, Miltona i Swifta – składając w ten sposób hołd swoim artystycznym patronom. Sam nazywany przez współczesnych „Szekspirem malarstwa”, kształtował swoje poglądy estetyczne w opozycji wobec dominującego w jego czasach „wielkiego stylu”, ceniąc konkretne doświadczenie wynikające z miejsca i czasu wyżej niż abstrakcyjny uniwersalizm narzucanych artystom wzorców.
Analiza piękna (1753) jest wykładem estetycznej teorii Hogartha. W pierwszej części rozprawy omawia on podstawowe zasady, które „współpracują przy wytwarzaniu piękna”: stosowność (rozumianą jako użyteczność, dostosowanie do celu, jakiemu służy przedmiot), różnorodność, jednolitość, prostotę, złożoność i wielkość. Żadna z nich nie konstytuuje piękna samodzielnie, wymaga ono bowiem ich odpowiedniego połączenia. Wszystkie stanowią jednak pomocne narzędzia jego opisu.
Hogarth przedstawia zasady kompozycji z użyciem rozmaitych linii. Najwięcej uwagi poświęca liniom falistym i serpentynowym, wśród wielu ich kształtów wskazując te, w których najpełniej objawiają się wcześniej opisane zasady. W ten sposób definiuje linię piękna (widoczną także na wspomnianym autoportrecie) oraz linię wdzięku – przedstawianą na przykładzie skręconego rogu obfitości.
Grunt pod tezę, że to właśnie linie faliste odpowiedzialne są za tworzenie odczucia piękna, przygotowują umieszczone w przedmowie odwołania do Michała Anioła oraz dzieł starożytnych. Przede wszystkim jednak przywołuje Hogarth przykłady z natury i życia codziennego. Stąd fragmenty poświęcone pięknu ludzkiego ciała oraz obserwacje umożliwiające laikom skonfrontowanie prezentowanej teorii z rzeczywistością (odniesienia do ubiorów, architektury itp.). Osobne rozważania malarza dotyczą także światła, cienia i kolorów.
Polskie wydanie rozprawy poprzedzone jest wstępem tłumacza, Michała Lachmana. Nakreślona zostaje w nim panorama poglądów estetycznych epoki, stanowiąca punkt odniesienia dla teorii Hogartha. Lachman zwraca też uwagę na „mniej lub bardziej bezpośrednie związki z teatrem”, widoczne przede wszystkim w sposobie kompozycji jego rycin, przypominających scenografię z aktorami (w rozprawie teatr zajmuje marginalne miejsce). Zaletą tomu są funkcjonalnie dobrane ilustracje, przedstawiające nie tylko plansze, do których odwołuje się Hogarth w swoim wywodzie, lecz także inne jego ryciny wzmiankowane we wstępie. Pewną wadą – przeoczenia korektorskie.